کلاژن چیست و از چه راه‌هایی تامین می‌شود؟

اگر به فکر سلامت پوست خود هستید و مطالب مرتبط با پوست را دنبال می‌کنید، حتما تاکنون بارها در مورد کلاژن و اهمیت آن برای پوست شنیده‌اید. در این مقاله قصد داریم شما را با ساختار و وظایف اصلی کلاژن آشنا کنیم و تمام حقایق و افسانه‌های مرتبط با این حوزه را بازگو کنیم و میزان درستی آن‌ها را با معیار مقالات علمی بسنجیم.

کلاژن چیست؟

کلاژن (Collagen) رایج‌ترین پروتئین و به بیان تخصصی‌تر، پروتئین ساختاری موجود در بدن است و در لایه‌ی درم (Dermis) پوست بیشترین تراکم این پروتئین وجود دارد. پروتئین‌ها انواع مختلفی دارند:

پروتئین‌های ذخیره‌ای
آنزیم‌ها
پروتئین‌های هورمونی
پروتئین‌های پیوندی
پروتئین‌های ساختاری
پروتئین‌های انتقالی
آنتی بادی ها

ساختار پروتئین

کلاژن یک پروتئین ساختاری است. پروتئین‌های ساختاری نقش اصلی را در ساختمان و اسکلت‌بندی سلول‌ها و بافت‌ها ایفا می‌کنند و حرکت را تسهیل می‌بخشند. کراتین، اکتین، الاستین و کلاژن نمونه‌هایی از پروتئین‌های ساختاری هستند. کراتین یک نمونه‌ی قابل لمس از این نوع پروتئین است که به وفور در موها و ناخن‌ها یافت می‌شود. پروتئین‌های ساختاری رایج‌ترین پروتئین‌های موجود در بدن پستاندران هستند. کلاژن رایج‌ترین پروتئین ساختاری است و کلاژن نوع ۱ رایج‌ترین نوع کلاژن در بدن انسان است.

تاکنون ۲۸ نوع مختلف از کلاژن در بدن انسان شناخته شده است. همانطور که گفته شد، کلاژن نوع ۱، ۹۰٪ از کل کلاژن موجود در بدن را تشکیل می‌دهد.

ساختار کلاژن

مانند سایر پروتئین‌ها، کلاژن نیز از واحدهایی به نام آمینواسید‌ها تشکیل می‌شود. آمینواسیدهای سازنده‌ی کلاژن شامل گلیسین، پرولین و هیدروکسی پرولین می‌شود. این آمینواسیدها سه رشته‌ تشکیل می‌دهند که در کنار هم یک نردبان سه‌قلوی دورانی ( مانند شکل دی ان ای ولی با سه رشته) تشکیل می‌دهند که به نوعی شناسنامه و شاخصه‌ی اصلی ساختار کلاژن است.

ساختار سه بعدی کلاژن

ساختار <yoastmark class=

کلاژن در کدام قسمت های بدن یافت می‌شود؟

کلاژن در بافت پیوندی، لایه‌ی درم، تاندون‌ها،‌ استخوان‌ها و غضروف‌های مفصلی یافت می‌شود. کلاژن در این نواحی در تشکیل ساختار و نیز در پروسه‌های سلولی نظیر: ترمیم بافت، پاسخ‌های ایمنی،‌ ارتباطات سلولی و چرخه‌ی سلول‌های پوستی نقش مهمی ایفا می‌کند.

کلاژن توسط سلول‌های بافت پیوندی در درم به نام فیبروبلاست ساخته می‌شوند. با بالاتر رفتن سن (معمولا پس از ۲۵ سال) کلاژن‌ها در بدن ضعیف‌تر می‌شوند و فیبروبلاست ها دچار ضعف ساختاری شده و در نتیجه، روند تولید کلاژن دچار مشکل می‌شود. این مشکلات به علاوه‌ی مشکلات ساخت الاستین در بدن منجر به بروز نشانه‌های پیری پوست می‌شود. علائم پیری پوست شامل این موارد است:

منافذ باز
چروک
پوست کدر و دهیدراته
زبری و از دست رفتن لطافت پوست

علائم پیری پوست

انواع کلاژن کدام‌اند؟

پیش‌تر گفتیم که ۲۸ تایپ مختلف از کلاژن تاکنون شناخته شده است که با شماره نام‌گذاری شده‌اند. در این قسمت ۶ تایپ از مشهورترین و رایج‌ترین کلاژن‌های موجود در بدن را توضیح خواهیم داد.

انواع کلاژن:

کلاژن‌های فیبری:

این گروه شامل تایپ‌های «I, II, III, V, XI» می‌شود.

فیبر <yoastmark class=

کلاژن‌های غیر فیبری:

این گروه خود شامل ۷ زیرگروه می‌شود:

کلاژن‌های FACIT (کلاژن‌های مرتبط با فیبریل‌ها با نردبان پروتئینی ۳ قلو):

این زیرگروه شامل تایپ‌های «IX, XII, XIV, XIX, XXI» می‌شود.

کلاژن‌های کوتاه زنجیر:

تایپ‌های «VIII, X» در این زیرگروه قرار می‌گیرند.

کلاژن‌های MACIT (کلاژن‌های مرتبط با غشاء با نردبان پروتئینی ۳ قلو):

این زیرگروه شامل تایپ‌های «XIII, XVII» می‌شود

کلاژن‌های پایه غشا:

تایپ «IV» به تنهایی در این زیرگروه قرار می‌گیرد.

کلاژن‌های مولتی پلکسین:

شامل تایپ‌های «XV, XVIII»

کلاژن‌های تشکیل دهنده‌ی میکروفیبریل:

کلاژن تایپ VI در این زیر گروه جای دارد.

کلاژن‌های فیبریل لنگری:

شامل تایپ VII است.

چند نمونه از پروتئین‌های ساختاری

همانطور که گفته شد کلاژن تایپ ۱ حدود ۹۰٪ از کل کلاژن موجود در بدن را تشکیل می‌دهد. پس از آن کلاژن نوع ۲ (type II)،‌کلاژن نوع ۳ (type III) کلاژن نوع ۴ (type IV)، کلاژن نوع ۵ (type V) و کلاژن نوع ۱۰ (type X) رایج‌ترین انواع کلاژن در بدن هستند.

کلاژن نوع ۱:

این نوع کلاژن در واقع قوی ترین و محکم‌ترین نوع کلاژن است. اگر به دنبال بهترین نوع کلاژن برای سلامت پوستتان هستید، قطعا کلاژن نوع ۱ و مشابه آن باید در اولویتتان باشد. این کلاژن عملا نقش آجر و بلوک در ساختار پوست را ایفا می‌کند.

کلاژن نوع ۲:

کلاژن نوع ۲ در غضروف‌های مفصلی به فراوانی یافت می‌شود. در کل کلاژن نوع ۲ در شکل گیری غضروف‌ها نقش بسزایی را ایفا می‌کند. کاهش این نوع کلاژن در بدن نهایتا منجر به دردهای مزمن مفصلی خواهد شد زیرا کلاژن نه تنها در شکل گیری غضروف‌ها نقش دارد بلکه در عملکرد سلول‌های کندروسیت که جزوی از ساختار غضروف‌ها هستند نیز نقش ایفا میکنند.

کلاژن نوع ۳:

کلاژن نوع ۳ کلاژنی با فرم فیبر است که همراه با نوع ۱ اسکلت اصلی پوست را می‌سازند و در مو،

ناخن و ماهیچه‌ها، دندان‌ها و… نیز یافت می‌شوند. معمولا نوع ۳ و نوع ۱ با هم یافت می‌شوند و مکمل یکدیگر هستند.

کلاژن نوع ۴:

این نوع کلاژن در لایه‌ی بازال لامینا حضور دارد. بافت کلاژن نوع ۴ شبه فیبر است اما اتصال فیبر‌ها به صورت سر به سر است نه به صورت موازی. همچنین تفاوت بارز این نوع کلاژن با دیگر انواع آن در نداشتن آمینواسید گلیسین در ساختار آن است.

کلاژن نوع ۵:

کلاژن نوع ۵ نسبت به تایپ‌های قبلی کمتر در بدن یافت می‌شود. این نوع، بیشتر به توسعه‌ی فیبرهای نوع ۱ و ۳ کمک می‌کند. کلاژن نوع ۵ مکمل نوع ۲ است و بیشترین تراکم این دو در مفاصل است. نوع ۵ در شکل گیری جفت در دوره‌ی بارداری نقشی حیاتی ایفا می‌کند.

کلاژن نوع ۱۰:

این نوع کلاژن به کمک در ساخت بافت‌های شبکه‌ای نظیر استخوان مشهور و در غضروف ها یافت می‌شود. نوع ۱۰ را می‌توان در پوسته‌ی تخم مرغ نیز پیدا کرد.

کسری کلاژن از چه طریقی جبران می‌شود؟

گفتیم که کلاژن با افزایش سن به ویژه پس از ۲۵ سال،‌ در بدن کاهش پیدا می‌کند و تا ۳۵ سالگی علائم پیری پوست کم کم روی پوست خودنمایی می‌کنند. علاوه بر این، عوامل محیطی نظیر رادیکال های آزاد،‌ اشعه‌ی UV استعمال دخانیات،‌آلودگی هوا و… منجر به تخریب کلاژن می‌شوند. بنابراین باید این کسری را با عوامل بیرونی جبران کرد. تغذیه مهم‌ترین رکن در جبران کسری کلاژن است. گوشت قرمز و سفید و به ویژه ماهی منبع اصلی تامین کلاژن در بدن انسان هستند. استفاده از هر دوی آن‌ها می‌تواند به تامین کلاژن در بدن کمک شایانی کند. اما در نظر داشته باشید که کیفیت این گوشت‌ها نیز ملاک مهمی هستند. گوشت‌های فراوری شده و هورمونی نمی‌توانند منبع خوبی برای تامین مواد مغذی مورد نیاز بدن باشند و در بیشتر اوقات نیز، ضرر آن‌ها بیشتر از سودی است که به بدن می‌رسانند.

گوشت ماهی غنی‌ترین منبع برای دسترسی به کلاژن نوع ۱ و ۲ است لذا برای جوانی پوست می‌تواند مفیدترین غذا باشد. برای تقویت مفاصل و دسترسی به کلاژن نوع ۳ نیز می توانید گوشت قرمز به ویژه گوشت گاو را در رژیم غذایی خود قرار دهید.

در کل مواد غذایی حاوی پروتئین می‌توانند کلاژن مورد نیاز بدن شما را تامین کنند. گوشت سفید و قرمز،‌ حبوبات و آجیل از جمله این مواد غذایی هستند.

غذاهای حاوی پروتئین

البته شما می‌توانید کلاژن مورد نیاز بدنتان را از طریق مکمل‌های پروتئینی غنی از کلاژن تامین کنید.

حتما در نظر داشته باشید که فعالیت روزانه و ورزش علاوه بر تغذیه، به جوانی پوست شما کمک می‌کند.

هرم غذایی

کاهش کلاژن در سن بالا به چه دلیل رخ می‌دهد؟

دلیل اصلی آن بیان نشدن گروه ژن‌های ساخت کلاژن در بدن هستند. برای ساخت کلاژن توسط فیبروبلاست‌ها نیاز است تا این گروه ژن ها بیان شوند؛ این ژن‌ها با اسامی COL(N)A(N) شناخته می‌شوند که هر کدام از زیرگروه‌های این ژن‌ها با شماره‌های خاص خود شناخته می‌شوند.

چه عواملی موجب پیری زودرس پوست و تخریب کلاژن می‌شوند؟

در پوست جوان، ساختار کلاژن و الاستین در درم بی‌نقص است ولی با بالا رفتن سن و کم کار شدن فیبروبلاست ها،‌ میزان و کیفیت کلاژن پوست کاهش می‌یابد و منجر به پیری پوست می‌شود. اما کارهایی که در روزمره می‌کنیم نیز می‌توانند اثر سوئی بر جوانی پوستمان داشته باشند. مانند:

استعمال دخانیات:

استعمال دخانیات با افزایش رادیکال‌های آزاد در بدن،‌ موجب تخریب و اکسیداسیون کلاژن و در نتیجه منجر به پیری پوست می‌شوند. حتی‌الامکان از استعمال دخانیات بپرهیزید. در نظر داشته باشید که قرار گرفتن در معرض دودهای دست دوم (دودهای حاصل از استعمال دخانیات توسط شخصی دیگر،‌ که در هوا پخش می شوند) نیز اثری مشابه با استعمال دخانیات خواهد داشت.

استعمال دخانیات باعث افزایش ریسک سرطان می‌شود

مصرف مشروبات الکلی:

اثرات الکل در بدن موجب کاهش فعالیت فیبروبلاست‌ها و در نتیجه کاهش میزان کلاژن در بدن و افتادگی و پیری پوست خواهد شد. افرادی که اعتیاد به الکل دارند معمولا پوستی کدر و افتاده دارند.

مصرف مشروبات الکلی برای سلامت پوست مضر است

رژیم غذایی نامناسب:

مصرف غذاهای فرآوری شده،‌ فست فود و مصرف قند مصنوعی و شکر موجب شکل‌گیری پروسه‌ی گلیکاسیون می‌شوند که ساخت کلاژن و ارتباط کلاژن با سلول‌های پوستی اطراف را شدیدا تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و باعث پیری زودرس پوست می‌شود.

فست فود و غذای آماده منجر به چاقی و بیماری‌های عروقی می‌شود

زندگی در شهرهای آلوده:

آلودگی هوا همانند استعمال دخانیات روی پوست اثر سوء دارد.

آلودگی هوا سالانه موجب مرگ میلیون ها نفر می‌شود

قرار گرفتن در معرض نور مستقیم آفتاب:

نور آفتاب حاوی اشعه‌ی UV یا همان فرابنفش است. امواج فرابنفش امواج بسیار قدرتمند و پرانرژی‌ای هستند که می‌توانند موجب تخریب سلول‌های پوستی از جمله کلاژن شوند. همچنین ریسک ابتلا به سرطان پوست را افزایش می‌دهند. برای در امان ماندن از این امواج حتما از ضد آفتاب استفاده کنید و هر ۲ ساعت آن را تمدید کنید.

اشعه UV و واحد آن

منظور از پیری زودرس پوست چیست؟

چنانچه علائم پیری پوست نظیر چروک و از بین رفتن خاصیت ارتجاعی پوست زودتر از سن ۳۵ سال بروز کنند به آن پیری زودرس می‌گوییم.

به جز تغذیه چه مواردی می‌تواند به افزایش کلاژن پوست کمک کند؟

علاوه بر رژیم غذایی مناسب،‌می‌توان با مصرف مکمل‌های مناسب به جوانی پوست و تعدیل میزان کلاژن در پوست کمک کرد. برای مثال ویتامین سی یکی از اصلی‌ترین عوامل تسهیل کننده‌ی ساخت کلاژن است. بنابراین مرکبات و مکمل‌های داراری ویتامین سی می‌توانند به افزایش ساخت کلاژن در بدن کمک کنند. به علاوه شما می‌توانید از مکمل‌هایی نظیر ویتامین D، کلسیوم و زینک نیز برای رسیدن به پوستی جوان و سرحال کمک بگیرید.

مکمل‌های داروخانه‌ای،‌سرم ها، و دستگاه هایی که مکانیزم عملکرد آن‌ها تحریک فیبروبلاست‌ها است، در مسیر جوانسازی به شما کمک فراوانی خواهند کرد.

درمان هایی نظیر کربوکسی تراپی و آر اف منجر به افزایش کلاژن سازی در پوست می‌شوند؛ کربوکسی با القای حس خفگی مصنوعی به پوست موجب افزایش اکسیژن‌رسانی و در نتیجه موجب افزایش فعالیت فیبروبلاست ها و ساخت بیشتر کلاژن می‌شود.

ژل کربوکسی ریب اسکین

آیا دستگاه های لیفت و جوانسازی واقعا کاربردی هستند؟

بستگی به نوع دستگاه دارد!

مشهورترین دستگاه لیفت و جوانسازی که به طور غیر مستقیم موجب افزایش ساخت کلاژن در بدن می‌شود،‌ دستگاه RF است. آر اف مخفف امواج رادیویی است (Radio Frequency) است. این دستگاه با اعمال امواج رادیویی بر لایه‌ی درم، موجب ایجاد گرما در این قسمت و تخریب کنترل شده‌ی کلاژن‌ها می‌شود. تخریب کلاژن موجب تحریک فیبروبلاست‌ها برای ساخت بیشتر این پروتئین می‌شود و درنتیجه این دستگاه موجب لیفت و جوانسازی می‌شود.

دستگاه RF

علائم کاهش کلاژن در بدن چیست؟

کلاژن‌ها ۳۰٪ از کل سلول‌های بدن را تشکیل می‌دهند. از این رو علائم کمبود کلاژن نه تنها در پوست، بلکه در تمام بدن قابل مشاهده خواهد بود. چند نشانه از کمبود کلاژن در بدن:

چروک پوستی:

اسکلت اصلی پوست را کلاژن تشکیل می‌دهد بنابراین کمبود آن موجب ایجاد چروک و افتادگی در پوست خواهد شد.

کلاژن در پوست

کاهش کلاژن در پوست

فشار خون:

بله تعجب نکنید! کلاژن در رگ‌های خونی باعث استحکام آن‌ها می‌گردد و کاهش میزان کلاژن در رگ‌ها این استحکام را از بین خواهد برد و این امر موجب تنگی رگ‌ها و در نتیجه فشار خون خواهد شد.

<yoastmark class=

درد مفاصل:

ساختار اصلی غضروف‌های مفصلی کلاژن است و کاهش کلاژن موجب از بین رفتن و یا تضعیف غضروف‌های مفصلی می‌شود. نتیجه ساییدگی استخوان‌های مفصل و درد در این نواحی خواهد بود.

<yoastmark class=

درد ماهیچه‌ها:

کلاژن یک پروتئین ساختاری است و در تمام ماهیجه‌های بدن حضور دارد. کمبود کلاژن موجب ضعف ماهیچه و درد خواهد شد.

<yoastmark class=

سایر علائم کمبود کلاژن:

کاهش و سختی تحرک

سلولیت

کدر و نازک شدن مو

مشکلات دندان

سخن آخر و نتیجه‌گیری:

کلاژن ۳۰ درصد از تمام سلول‌های بدن و ۸۰ درصد ساختار پوست انسان را تشکیل می‌دهد و یکی از مهم‌ترین عوامل استحکام بافت‌ها است. متاسفانه کاهش تولید کلاژن به خاطر افزایش سن غیرقابل پیشگیری و اجتناب ناپذیر است اما می‌توان با پیش گرفتن سبک زندگی سالم،‌یعنی تغذیه‌ی مناسب، ورزش و استفاده از درمان‌های مکمل، این کمبود را جبران کرده از یه وجود آمدن عوارض شدیدتر جلوگیری کرد.